شب‌ادراریِ کودکان، عوامل، و تداوی

چاپ

تهیه و برگردان: داکتر هامش درویش، متخصص اختلالات روانی و هیپنوتراپیست

ویرایش: داکتر اسماعیل درمان

شب‌ادراری یک حالت ناتوانی در كنترل ادرارو دفع غیرِارادی آن در هنگام خواب است. این حالت در بین اطفال كم سن و سال شیوع بیشتر دارد.

بیشتر از ۱۵ تا ۲۰ درصد از اطفال ۵ تا ۶ ساله و هم‌چنان حدود ۱ درصد از نوجوانان تا ۱۵ سالگی، شب‌ادراری را تجربه می‌‌كنند!

معمولاً سن بروز شب‌ادراری حدود ۳ سالگی است. خوشبختانه این مشكل معمولاً در سنین ۶ تا ۸ سالگی که هم‌زمان با بزرگ شدن حجم مثانه و بهبودیافتن قدرت كنترل مثانه می‌باشد، رفع می‌شود.

در بسیاری موارد شب‌ادراری پدیده‌ی ارثی بوده و در پسران بیشتر از دختران معمول است و اکثراً پس از بلوغ متوقف می‌‌شود.

در طول روز، وظیفه گرده‌ها تولید ادرار و دفع مواد زائد از بدن است. درطول شب،  مغز هورمون ضد ادرار را در خون آزاد کرده و تولید ادرار را کاهش می‌دهد. تولید شبانه این هورمون در بیش‌تر کودکان مُبتلا به شب‌ادراری کافی نیست و موجب تراکم ادرار در مثانۀ آن‌ها می‌شود. در این حالت فرد بزرگ‌سال از خواب برخواسته یا برای رفع حاجت به تشناب می‌رود و یا ادرار خود را کنترول می‌کند، اما در اطفالی‌ که نقص شب‌ادراری دارند، مثانه در جریان خواب تخلیه می‌شود!

گفته می‌توانیم که عدم كنترل دفع ادرار در خواب می‌تواند به کابوسی برای کودکان تبدیل گردد، كابوسی كه سبب شرم و خجالت طفل نزد سایر افراد فامیل می‌گردد.

شب‌ادراری مشكلی است كه برخی از والدین، اطفال شان را به خاطر آن تنبیه می‌‌كنند، در حالی‌که این مشکل بدون اختیار و اراده‌ی طفل روی می‌‌دهد.

اساساً دو نوع شب‌ادراری وجود دارد:

یکم- شب‌ادراری ابتدایی: این نوع شب‌ادراری به علت عدم رشد كامل سیستم عصبی پیدا می‌شود. این مشکل در پسران ۵ درصد و در دختران یک در صد ثبت شده است.

دوم- شب‌ادراری ثانوی: این نوع شب‌ادراری تقریباً شش ماه پس از آن‌که طفل می‌آموزد چگونه ادرار خود را کنترل کند، بروز می‌‌كند، که تنها در ۲ تا ۳ درصد واقعات آن مشکل طبی ردیابی شده است.

کدام عوامل در شب‌ادراری نقش دارند؟

در گذشته باور به این بود که شب‌ادراری یك مشكل رفتاری است. هم‌چنان شب‌ادراری را به چگونگی خوابیدن طفل نسبت می‌دادند و والدین بر این باور بودند که طفل شان خواب عمیقی دارد و این باعث شب‌ادراری در طفل می‌‌شود. اما تحقیقات هیچ تفاوتی غیرطبیعی را در الگوی خواب اطفالی‌که مشکل شب‌ادراری دارند دریافت نكرده است.

شواهد علمی نشان می‌دهند که شب‌ادراری به دلیل کُند بودن و تاخیر رشد در رَوَند طبیعی دریافت پیام‌‌های كنترل ادرار شبانه روی می‌دهد. مسوول این فرآیند طبیعی افراز هورمونی است كه باعث می‌شود گرده‌ها در طول شب ادرار كم‌تری تولید كنند!

اضطراب یکی دیگر از عوامل شب‌ادراری است. اضطراب طفل می‌تواند ناشی از عصبانیت والدین، جدایی پدر و مادر، از دست دادن یكی از اعضای خانواده، بروز اتفاقات ناگوار درخانواده برای طفل مانند تولد نوزاد جدید و امثال آن باشد.

به یاد داشته باشید كه شب‌ادراری خود می‌تواند باعث خجالت طفل شده و در او اضطراب ایجاد کند و در نتیجه شب‌ادراری را تقویت نماید، یعنی یک چرخۀ را ایجاد کند که شب‌ادراری سبب اضطراب شده و اضطراب بنوبۀ خود شب‌ادراری را افزایش دهد.

از عوامل دیگر شب‌ادراری، مشکل جنتیك یا ارثی است. پژوهشگران منطقه‌ای را در كروموزوم ۱۳ انسان پیدا كرده‌اند كه گفته می‌شود مسوول بروز شب‌ادراری است. بر مبنای این یافته، هرگاه هر دو والدین در گذشته دچار شب‌ادراری بوده اند، 80 در صد احتمال می‌رود که طفل شان هم مصاب شب‌ادراری شود.

هم‌چنان در برخی از حالات شب‌ادراری ممكن است به دلیل موجودیت مشكلات جسمی و ساختاری در جهاز بولی، امراض میکروبی طُرُق بولی، تشوشات متابولیک، بیماری شکر (دیابت/قند) و تشوشات در نخاع باشد.

اقدامات وقایوی و تداوی شب‌ادراری در اطفال

۱- محدود کردن نوشیدن آب قبل از رفتن به بستر: کوشش شود دو سه ساعت قبل از رفتن به بستر هیچ‌گونه نوشابه (مایعات) به طفل داده نشود.

۲- بیدار کردن طفل از خواب: هرچند می‌توان با انجام این کار در طول شب بستر طفل را موقتاً خشک نگه داشت، اما به ندرت این عمل شب‌ادراری طفل را متوقف می‌کند.

۳- تجویز ادویه: از چندین نوع ادویه می‌توان برای درمان این عارضه استفاده کرد، اما بعضی از انواع آن‌ها دارای عوارض جانبی خاص خود می‌باشند.

ايمی‌‌پرامين يكی از معروف‌‌ترين و پُراستفاده‌ترين ادویه در تداوی شب‌ادراری اطفال است كه بسياری از بزرگسالان از آن به عنوان يك دوای ضد‌افسردگی استفاده می‌ كنند.

دوای دیگر وازو پریسین است که در اصل يكی از هورمون‌های طبيعی بدن به نام هورمون (آنتی ديورتيك) است كه به طور طبيعی از غده هيپوفيز در مغز افراز می‌شود. اين هورمون در بدن روی گرده‌ها اثر می‌‌گذارد و از تشکل ادرار جلوگيری می‌‌كند. از اين اثر هورمون برای کاهش حجم ادرار طفل استفاده می‌شود تا دچار شب‌ادراری نشود.

 ممکن است داکتر مربوطه ترکیبی از چند درمان را توصیه نماید. باید در نظر داشته باشید که تمام اطفال به دوا‌ها پاسخ نمی‌دهند.

۴- صحبت آزادانه با طفل در رابطه با این مشکل می‌تواند به محدود ساختن مشکلات عاطفی که ممکن در بروز شب‌ادراری دخالت داشته باشد، موثر واقع شود. لازم است به طفل اطمینان داده شود که موجودیت  این تشوش تقصیر او نیست و این مشکل  به مرور زمان بهبود می‌یابد. حتا می‌توانید به طفل خود در ارتباط با نحوۀ ایجاد ادرار توسط اعضای بدن آموزش بدهید. مثلاً برایش توضیح دهید که گرده‌ها باید مقدار کافی ادرار تولید کنند و مثانه باید مثل یک پوقانه (بالون/بادکُنک) این ادرار را در خود نگه دارد و هر موقع که پُر شد به مغز اطلاع دهد. مغز نیز باید تا صبح مثانه را بسته نگه دارد. هم‌چنان به طفل توصیه کنید که درین‌گونه موارد همین که احساس می‌کند مثانه اش پُر شده، برخاسته و به تشناب برود.

۵- در حال حاضر تداوی‌های متفاوتی برای رفع مشكل كودكانی كه دچار شب‌ادراری اند، وجود دارند. يكی از معروف‌‌ترين اين درمان‌ها استفاده از زنگ هُشداردهنده  است. روش كار اين زنگ هُشداردهنده بسيار جالب است. این زنگ در بستر طفل نصب است و همین‌که بستر طفل از ادرار تر می شود، زنگ به صدا درآمده و طفل را بيدار می‌‌كند و به اين ترتيب از ادامۀ ادرار جلوگیری می‌کند. وقتی  اين كار برای چند روز تا چند هفته تكرار شود، به تدريج كودك با زمان پُرشدن مثانه‌اش آشنا می‌شود و ياد می‌‌گيرد كه بلافاصله پس از احساس پُرشدگی مثانه، از خواب بيدار شود و به طور ارادی اقدام به دفع ادرار كند. اين روش معمولاً بسيار موفق عمل می‌‌كند و اگر دو تا سه ماه به طور مداوم استفاده شود، در حدود ۷۰ درصد از كودكان از آن نتیجۀ مثبت می‌گیرند. نقص عمده آن قیمت بلند این زنگ هاست که هر خانواده‌ی توانایی خرید آنرا ندارد.

در اخیر پدران و مادران عزیز توجه داشته باشند که:

– به طفل خود اطمينان دهيد كه اين مشكل برای سن او طبيعی است و او در این مشکل تقصیری ندارد. هم‌چنان به طفل خود بفهمانيد كه او اين كار را قصداً انجام نمی‌‌دهد و بنابر اين نبايد نگران، خجالت‌زده، و ناراحت باشد.

–  از تنبيه و سرزنش كردن فرزند خود جداً خودداری كنيد.

– کوشش كنيد، بچه‌های ديگر خانواده‌ها نفهمند که طفل شما شب‌ادراری دارد.

 – توجه داشته باشيد كه سایر اعضای خانواده، طفل را به خاطر اين مشكل او مسخره نكنند!

منابع:

http://www.netdoctor.co.uk/diseases/facts/bedwetting.htm

http://www.nhs.uk/conditions/Bedwetting/Pages/Introduction.aspx

http://kadbanoooo.blogfa.com/post-19.aspx

یادداشت: نشر نوشته‌های روان آنلاین فقط با ذکر منبع آزاد است!