“دختران پسرپوش،” برگی از داستانِ تلخِ زن‌بودن در افغانستان

چاپ

 یادداشت: این نوشته را امروز مصدق پارسا، سردبیر بخش فارسی فرهنگستان، بعد از مشاهده‌ی مستند اخیر به کارگردانی طاهر قادری، خبرنگار تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی، در باره‌ی پسرپوش/بچه‌پوش کردن دختران در افغانستان، برایم فرستاد. پُرواضح است که این یک بحثِ درازدامن است، چون این رویکرد باید از زوایای مختلف روانی، اجتماعی، فرهنگی، و هویتِ فردی در هر یک از این قالب‌ها و ساختارها بررسی شود. من در فٌرصتی مناسب کوشش خواهم کرد درین باره بنویسم، ولی نوشته‌ی مصدق پارسا را درین‌جا گذاشته‌ام، چون او به‌عنوان یک مرد، یک جوان، و یک شهروند افغانستان حرفی برای گفتن دارد که شنیدنی است!

داکتر اسماعیل درمان، مدیر وبسایت روان آنلاین 

“دختران پسرپوش افغانستان،” برگی از داستانِ تلخِ زن‌بودن در افغانستان

مصدق پارسا 

وقتی در خیابان‌های یک کشور خارجی ـ ‌بیشتر در غرب‌ـ قدم می‌زنید، دیگر کمتر تفاوت دختر و پسر را حس می‌کنید، معمولاً در کشورهای پیشرفته‌تر کمتر اتفاق می‌افتد که دختری به‌جرم دختر بودن از حقی محروم شود، این‌جا همه‌چیز مساوی و برابر پیش‌ می‌رود؛ شاید هیچ‌گاهی دختری مورد خیابان آزاری نگیرد، هیچ‌ دختری شاید متلک نشنود و …

اما در آن‌سوی جهان، در جهان سوم و به‌ویژه در سرزمینی به‌نام افغانستان این‌قضیه برعکس است، در این دیار اگر دختر باشی، معنایش این‌است که خیلی از یک پسر نا‌توان‌تر و ضعیف‌تر و نیازمندتر استی و برای بودن یا باید در سایۀ یک مرد و یک‌پسر زندگی‌کنی یا هم از بودن بگذری و فقط نفس‌بکشی.

در کشور ما که نازیدن به‌تاریخ چندهزار ساله‌ شعار روزمرۀ بعضی‌ها شده‌است، سال‌هاست هیچ‌چیزی نشان از تمدن و تاریخ کهن ندارد، در سرزمینی که تا هنوز در بسیاری گوشه‌هایش زن را «ضعیفه» می‌خوانند، او را «ناقص‌عقل» می‌دانند و فکر می‌کند زن فقط آلۀ‌دست مردان است.

مستند «دختران پسرپوش افغانستان» که طاهر قادری خبرنگار ورزیدۀ بی‌بی‌سی‌ فارسی تهیه‌کرده است، در حقیقت رونمایی از یک‌ رسم نابجا و ناپسند است، رسم پوشاندن لباس پسرانه به‌دختران.

این فیلم در برگیرندۀ گوشه‌هایی از زندگی دو دختر پسر پوش در افغانستان است، یکی از آن‌ها «مهرنوش» دختر آزیتا رفعت نمایندۀ مجلس افغانستان است که حالا – پس از پسرانه‌پوش شدن‌ – نامش شده «مهران».

خانوادۀ او که از شمار خانواده‌های دانش‌آموخته و همچنان ثروتمند جامعه‌است، پس‌از آن‌که فکر کردند نداشتن پسر مشکل بزرگی‌برای شان شده است، مهرنوش را لباس پسرانه پوشاندند و از آن‌روز با او به‌عنوان یک پسر برخورد کردند، آزادی‌های بیشتری برایش دادند، او را به‌مدرسۀ پسرانه فرستادند و بیرون‌رفتن و بازی‌کردن در بیرون از خانه‌ را به‌جمع آزادی‌های او افزودند.

اما قسمت‌هایی از این‌فیلم در برگیرندۀ دیالوگ‌هایی‌ست سخت‌آزار دهنده.

مثلاً در قسمتی از این فیلم، خبرنگار (طاهر قادری) از خواهران «مهران» می‌پرسد آیا دوست دارند مثل مهران باشند، پاسخی‌ که از “بهشته‌” می‌شنوم روح‌ منِ بیننده را آزار می‌دهد: «بله، چون وقتی‌ پسر باشی می‌توانی آزاد به‌بیرون بروی، کسی اذیتت نمی‌کند، می‌توانی در بیرون بازی کنی و کسی کاری به‌کارَت نداشته باشد.»

وقتی از او (بهشته) پرسیده می‌شود که آیا دوست دارد پسر باشد، با لحنی سرشار از ناامیدی، پاسخ می‌دهد «دوست‌ داشتم!»

شاید هیچ‌چیزی درد آور تر از این نباشد، وقتی‌که ‌می‌بینی دختری به‌دلیل بسته‌بودن بیش از حد جامعه دوست دارد، پسر باشد؛ یعنی چگونه ممکن است انسانی از جنس خودش بیزار باشد؟

در قسمت دیگر این‌فیلم حکایت دیگری‌هم است، الهه دانشجوی حقوق در مزارشریف.

او بیست‌ویک ساله‌است و تا هژده‌سالگی پسرانه پوشیده است، هم‌کلاسی‌هایش او را دختری نمونه می‌دانند که با جرأت و نترس است.

الهه از برنامه‌اش برای ادامۀ زندگی می‌گوید: «ازدواج نمی‌کنم چون ازدواج آزادی‌های آدم را سلب می‌کند.»

این برداشت الهه شاید بیشتر ناشی از شرایط موجود در افغانستان است و دلیل عمدۀ آن این است که او با روحیه‌یی مردانه بزرگ‌ شده است و حالا فکر می‌کند ازدواج کردن، یعنی کم‌شدن آزادی‌ها…

اما شاید مسأله ریشه در جای دیگر هم داشته باشد، شاید ازدواج یکی از مسایلی باشد که تبعات پسرانه‌پوشی را بیشتر بروز می‌دهد. حالا شاید برای دختری که با لباس پسرانه بزرگ شده است، ازدواج امری ناخوش‌آیند باشد؛ زیرا نه‌او علاقه‌یی به جنس مخالف (پسر) دارد و نه‌همسر آیند‌ه اش احساس و لطافت زنانه‌را در وجود او یافته‌ می‌تواند. این‌جاست که دو طرف رغبت شان را به‌یک‌دیگر از دست می‌دهند و پیوند شان پایانی ناخوش‌آیند خواهد داشت.

اما راهکار چیست؟

مهمترین راهکار برای حل این مشکل، تلاش برای گسترش آزادی‌ زنان است، باید این باور را در ذهن مردم نهادینه‌کرد که هیچ تفاوتی میان شخصیت دختر و پسر وجود ندارد و اگر شرایط برابر را، فراهم کنیم، هر دو قشر می‌توانند توانایی‌های خود را نشان‌دهند.

این مسوولیت رسانه‌ها و کسانی‌است که در بین مردم شنونده‌دارند و حرف‌شان مورد پذیرش مردم است.

مثلاً امامان مساجد وظیفه دارند به مردم بفهمانند که خدا و پیامبر در هیچ‌کجای دین پسر را به دختر یا مرد را به زن برتری نداده اند؛ شاید برای این بیشتر روی امامان مسجد تإکید می‌شود که بیشتر مردم رویکرد زن‌ستیزی را همانا دین‌پروری و پاینبد بودن به اصل‌های دینی می‌پندارند؛ مثلاً خیلی‌از پدر و مادر‌ها باور دارند هیچگاه دختری نباید – حتا در خانه‌ – شوخی کند یا بلند بخندد، منطقی‌ترین پاسخ‌شان‌هم – البته اگر خشونت در کار نباشد – همین است که می‌گویند:«چون دختر استی، باید سنگین باشی!»

اما مهمترین مسوولیت را خود مردم بر دوش دارند، که برای این‌کار و برای آگاهی‌دادن به‌مردم این رسانه‌ها و مردمِ‌آگاه‌استند که باید به‌همه بفهمانند که مسوولیت دارند بین فرزندان شان تبعیض نگذارند، دختری را به‌جرم دختر بودن از حقوقش محروم نکنند، روحیۀ ناتوانی‌ را به‌آن‌ها القا نکنند، از خشونت بر علیۀ زنان و دختران دست بردارند و به‌جای پسرپوش کردن دختری، به‌ خود دختر آزادی‌های بیشتری بدهند، تا هم از توانایی‌هایش بهره ببرند و هم فرزند شان را دچار گم‌کردن هویت نسازند.

از سویی‌هم به‌جوان‌ها تفهیم شود که از خیابان‌آزاری و متلک‌انداختن پرهیز کنند و دولت نیز در این‌موارد باید با خاطی‌ها برخورد سخت کند.

 پیوندها: 

– پیوند به عکس‌های منتشر شده در وبسایت بی‌بی‌سی

 http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2011/09/110830_l13_pics_tahir_afghanistan_girl_boy_1.shtml

– پیوند به فلم مستند طاهر قادری “دختران پسرپوش” به زبان انگلیسی: http://www.youtube.com/watch?v=TY9od2yuNVk

– پیوند به فلم مستند طاهر قادری “دختران پسرپوش” به زبان فارسی دری: http://www.youtube.com/watch?v=kydPF0MyCTk

– پیوند به برگه/صفحه‌ی “فرهنگستان” در فسبوک:

https://www.facebook.com/pages/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/169078243141508

 یادداشت: نشر مطالب روان آنلاین با ذکر منبع آزاد است!