اختلال وسواسی-اجباری چیست؟

تهیه، ویرایش و اضافات: اسماعیل درمان

ماستر روانشناسی بالینی (کلینیکال)

کریمه می‌ترسد كه به هرچیزی دست بزند آلوده به میكروب و کثیف باشد و سبب مریضی شود. بنابراین برای باز كردن درها دستكش می‌پوشد و هر چند دقیقه اجباراً دست خود را می شوید تا از شر میكروبها خلاص شود.

احمد آنقدر زیاد متوجه مرتب بودن است كه ساعتها در مرتب كردن و تنظیم و ترتیب وسایل روی میزش یا لباسش وقت صرف می كند. او قبل از آنكه همه چیز را دقیقاً سر جایش نگذارد نمی‌تواند خانه را ترك كند. دستان یک خانم 20 ساله که از فرط شستن به دستان یک زن مسن شباهت دارد

نگرانی‌ها، تردیدها، و باورهای خرافی که معمولاً‌ در زندگی روزمره شایع هستند اگر جنبه افراطی و شدید به خود بگیرند وسواس نامیده میشوند. مثلاً یک فرد در هنگام شستشوی دست و یا بدن و یا بازرسی و چک کردن، به صورت خیلی زیاد و شدید دست به این عمل بزند که هم وقت زیادی را بگیرد و هم سبب استرس و اضطراب او گردد.

اختلال وسواس به دو صورت فکری و عملی تظاهر می کند و در تمام سنین رخ میدهد، ولی در سنین جوانی بیشتر شایع است.

وسواس فکری: افکار، تصاویر یا تکانه های هستند که مکرراً رخ می دهند و شخص فکر میکند از کنترول او خارج اند و آنها را ناراحت کننده، مزاحم و بی معنا مییابد. شایعترین انواع وسواس فکری عبارتند از :

 ترس های آلودگی به میکروب ها و چرک (مثلا شخص فکر می کند به بسیاری چیزها نباید دست بزند چون کثیف و آلوده هستند)

 تردید و شک نسبت به انجام دادن درست یک کار (مثلاً بعد از قفل کردن دروازه، به شک می افتد که آیا دروازه را قفل کرده است یا نه)

تقارن و یا دقت بیش از حد (مثلاً اینکه کتابها بسیار منظم چیده شده باشند و یا عکس درست نصب شده باشد، بطوریکه نگرانی و دقت بحدی باشد که وقت ضایع شده و به کارهای مهمتر نتواند رسیدگی کند)

   وسواس عملی: اعمال اجباری هستند که شخص بارها و بارها و بر طبق یک سلسله قواعد و مناسک برای خنثی کردن افکار وسواسی خود اقدام به انجام آن می کند. شایعترین نوع وسواس عملی عبارتند از :

        چک کردن دوباره، شستشو، شماره کردن، پرسیدن، تقارن و دقت، و ذخیره کردن و انبارکردن بیش از حد اشیا (مثلاً ذخیره کردن اشیایی که شاید هیچ زمانی از آنها استفاده نگردد ولی شخص فکر میکند که به آنها نیاز مبرم پیدا خواهد کرد)

 ولی علائمی مانند نفرت و یا نگرانی از دفع ترشحات بدن ( مانند ادرار ، مدفوع ، بزاق )‌، ترس از احتمال وقوع اتفاق وحشتناک ( آتش سوزی ، مرگ وابستگان ، زهدورزی و عبادت مفرط ، اعتقاد به اعداد نحس مانند 13،‌ مسواک زدن شدید و مفرط ، رسیدن به سر و وضع خود به نحو افراطی ، مو کندن از بدن و ناخن جویدن هم ممکن است از علائم وسواس باشند)

این اختلال در مواردی با افسردگی همراه می باشد .

   توصیه به خانواده ها: 

۱ – استرس و  حوادث بحرانی وضعیت مریض را بدتر کرده و احتمال عود را افزایش می دهد، لذا علی رغم ایجاد مشکلات و آشفتگی در خانواده به واسطه این اختلال در منزل سعی نمایند فضای آرام برقرار باشد .

۲ – مریض روانی نیاز به درک خود از طرف دیگران دارد، لذا پائین آوردن سطح توقعات به طور موقت و مهربانی و حوصله کمک کننده خواهد بود .

۳ –به یاد داشته باشید که مریض برای رفع اضطراب خود دست به اعمال و مناسک وسواس گونه می زند و هیچ کس به اندازه خود او از رفتارهایش متنفر و ناراحت نمی باشد. لذا از قضاوت کردن و یا مسخره نمودن خودش و رفتارش پرهیز کنید .

۴ – شما درگیر رفتارهای وسواس گونه مریض نشوید، اما حد و حدود این اعمال باید به روشنی مشخص شده و فرد وسواسی طبق همان محدودیتها و قواعد عمل نماید .

۵ – به مریض جهت ترک اعمال خود فشار وارد نیاورید ولی به طور دائم به توصیه هایی که داکتر/مشاور برای مریض داشته توجه داشته و آنها را برای مریض یادآور شوید .

۶ – حرکات رفتاری که برای مریض بسیار سخت است و قادر به انجام آن نمی باشد به صورت آهسته و در دراز مدت تغییر دهید و همیشه تغییرات را به مریض گوشزد نمایید .

۷ – اگر مریض تهدید به خشونت ،خودکشی و یا دیگرکشی کرد، این تهدید را جدی گرفته و داکتر را در جریان بگذارید، چون این نوع رفتار نشان دهنده افسردگی شدید است .

۸- باید مواظب اعتماد به نفس مریض باشید. بجای او تصمیم نگیرید، ولی در تصمیم گیری او را کمک نمائید .

۹ – فعالیتهای روزانه مانند دویدن ، آببازی ، و ورزشهای گوناگون دیگر را که باعث صرف انرژی می شود برای مریض توصیه کنید .

۱۰ – موفقیت و پیشرفت مریض را تقدیر کنید و تشویق کردن را فراموش نکنید .

۱۱ – دائم رفتارها و علائم اختلال را زیر نظر داشته باشید در صورت ظهور علائم جدید و علائم عود مسئله را با داکتر/مشاور در میان بگذارید .

  معلومات بیشتر 

اختلال وسواسی-جبری (وسواسی-اجباری) نوعی از اختلال اضطرابی می باشد كه مانع كارایی كامل بسیاری از مردم می گردد. این اختلال اغلب در نوجوانی یا جوانی آغاز می شود.

فرد مبتلا به این اختلال معمولاً از ترسهای غیر منطقی یا افكار وسواسی رنج می برد و اغلب به صورت جبری رفتاری تكراری را برای برطرف كردن اضطراب ناشی از آن افكار وسواسی انجام می دهد. او معتقد است كه اگر این رفتار را انجام ندهد اتفاق بدی خواهد افتاد. بطور مثال، اگر اجاق گاز را سه بار خاموش نکنم خانه آتش خواهد گرفت و یا اگر سه بار به عقبم نگاه نکنم حادثه بدی برای من یا نزدیکانم اتفاق خواهد افتاد.

 زندگی افراد مبتلا به این اختلال پراز اضطراب و شرمساری است و اغلب قبل از تشخیص و درمان سالها در عذاب استند. پس از تشخیص افراد مبتلا به این اختلال را می توان با دوا و مشاوره یا تركیبی از این دو بخوبی تداوی کرد.

 بسیاری از مبتلایان به این اختلال می پذیرند كه افكار آنها بی معنی است اما نمی توانند به آنها فكر نكنند چون منجر به نگرانی بیشتر می شود. و همانطور که اشاره شد، در پاسخ به این افكار وسواسی، آنها ممكن است به افكار جبری رفتارهای مقرراتی (عمل جبری) دچار شوند كه بشدت تكرار می شوند تا به آنها در برطرف كردن اضطراب ناشی از افكار وسواسی كمك كنند. این اجبارها ممكن است به شكل شستشوی زیاد، یا بازرسی های مكرر برای اطمینان از مرتب بودن اوضاع باشد.

دواهای متعددی در مهار علائم اختلال وسواسی-اجباری در بالغین مؤ‌ثر بوده اند، از آن میان دواهای ضد افسردگی چون فلوکسیتین و کلومیپرامین.

علل:

علت دقیق اختلال وسواسی-اجباری هنوز در جریان تحقیق است. عده ای بر این باور اند كه ممكن است ناشی از نامتعادل بودن سروتونین (که یک میانجی عصبی است) باشد. تحقیقات نشان میدهند که سروتونین در كنترل وضعیتهای خلقی (مثلاً شاد یا غمگین بودن) و هشیاری دخالت دارد .

 علائم :

علائم اختلال وسواسی-جبری طیفی از خفیف تا شدید را در برمی گیرد. عده ای ممكن است فقط به افکار وسواسی دچار باشند. برخی ممكن است بتوانند افكار وسواسی و رفتارهای جبری خود را برای مدت كوتاهی مهار كنند و بدینوسیله علائم خود را در مکتب یا محل كار پنهان كنند. اما هنگامی كه وضعیت شدیدتر می شود ،‌ اختلال وسواسی-اجباری آنقدر زندگی فرد را اشغال می كند كه دیگر نمی تواند در فعالیت های روزانه درست عمل کند، چون بسیاری از وقت خود را صرف مراسم وسواسی خود می كند.

اختلال وسواسی-جبری گاهی همراه با افسردگی،‌ اختلالات خوردن (پرخوری یا بی اشتهایی عصبی)، اختلال سوء‌ مصرف مواد (اعتیاد)،‌ اختلال شخصیتی، اختلال نقصان توجه یا دیگر اختلالهای اضطرابی می باشد. این اختلالات همراه‌ در تركیب با تمایل به پنهان كردن مشكل،‌ تشخیص و تداوی اختلال را بسیار مشكل می كنند. و بدین ترتیب افراد مبتلا به اختلال وسواسی- جبری تا سالها پس از شروع علائم هیچ تداوی دریافت نمی كنند .

 تداوی:

این اختلال اگر زود تشخیص داده شود، می توان بخوبی با تركیبی از روان درمانی Psychotherapy (‌بویژه رفتار درمانی behavioral therapy) و دوا معالجه كرد. یك رویكرد ویژة رفتار درمانی بنام ”مواجهه وجلوگیری از پاسخ“ تاثیر خود را در تداوی مریضان وسواسی-اجباری ثابت كرده است. این رویكرد شامل مواجهه كردن عمدی مریض با فكر یا شی هراس آور بصورت مستقیم یا از طریق تصور است (روشی که فرد بطور واقعی با اشیا یا رویدادهایی که سبب وسواس و اضطراب او میشوند برخورد نکرده بلکه به کمک داکتر این رویدادها را در ذهن خود مجسم ساخته و با وسواس خود مقابله می کند)

 مطالعات اخیر نشان داده اند كه دواهایی كه بر سروتونین اثر می گذارند ، علائم اختلال وسواسی-اجباری را بطور چشمگیری كاهش می دهند.

ادویه که برای محدودکردن این اختلال معمولاً استفاده می شوند:

(Fluoxetine, Fluvoxamine, Sertraline, Citalopram, Escitalopram (SSRIs

(Clomipramine (Tricyclic

برای خوانندگانی که به زبان انگلیسی آشنایی دارند، مشاهده این ویدیو نیز توصیه می گردد:

httpv://www.youtube.com/watch?v=tPFQMRx2l3Y

منابع: 

1-   Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV-TR) 2000

2- وبسایت پزشکی شفا http://www.irshafa.ir

عکسها برگرفته از وبسایتهای http://www.bipolarlifestyles.com و http://ww.newsmania.com

درباره‌ی اسماعیل درمان

اسماعیل درمان، ماستر روانشناسی بالینی و مدیر وبسایت روان آنلاین است. شما می‌توانید از طریق صفحۀ «تماس با ما» یا صفحۀ فسبوک روان آنلاین به او و گروه کاری روان آنلاین پیام بفرستید. خوانندگانی که نمی‌خواهند نام شان ذکر شود این را در پیام خود مشخص کنند. گروه روان آنلاین به حفظ هویت خوانندگان احترام می‌گذارد.

۳ نظر

  1. سلام و احترمات از طرف فریداحمد از کابل افغانستان .
    من هم مریضی وسواسی دارم مانند اینکه از هر چیز پیش از پیش میترسم که نباید این کار از توان من خارج است .
    3 ماه میشود که این وسواس برایم رخ داده است.

  2. محمد داود سلطانی

    سلام ازطرف محمد داود ازافغانستان.
    من هم بریضی وسواسی دارم مانند اینکه هرکاردرست راکه میخواهم شروع نمایم میترسم که شاید دراین کارناکام شوم ولی قبلآ این طورنبودم مدت میشود که اینطورمیباشم

پاسخ دادن به farid لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.