پیش‌گیری از اعتیاد را از کودکی باید آغاز کرد

چاپ

تهیه و ترجمه: داکتر هامش درویش

متخصص صحت روانی و هپنوتراپیست در انگلستان

پیش‌گفتار و ویرایش: اسماعیل درمان

ماستر روانشناسی بالینی و مشاوره 

   در بارۀ اعتیاد زیاد گفته و نوشته اند، البته نه در افغانستان، بلکه بیش‌تر در کشورهای دیگر. و با آن‌که اعتیاد به مواد مخدر در جهان و به‌ویژه در منطقۀ ما گسترده‌تر شده است، متأسفانه اقتصاد به‌شدت متأثر از تجارتِ مواد مخدر در افغانستان، بی‌خانمانی میلیون‌ها شهروند، استرس‌های ناشی از جنگ و بی‌جاشدگی و مهاجرت، نداشتن آگاهی، فقدان یا ضعفِ خدمات صحی و…به این سَیرِ صعودی کمک کرده اند.

    بر مبنای تحقیقاتی که تا حال صورت گرفته، حداقل چند نظریۀ عمده در بارۀ اعتیاد مطرح شده اند: نظریۀ زیستی یا بیالوژیک، اعتیاد را بیش‌تر یک مشکل ژنتیک یا ارثی دانسته  و می‌گوید شخصی که این ژن‌ها را به ارث برده باشد در مقطعی از زندگی خود مبتلا به اعتیاد می‌شود. به عبارت دیگر، معتاد شدن این شخص یک امر جبری و قطعی و اتفاق افتادنی است. به‌علاوه، رویکرد طبی، اعتیاد را یک مریضی Disease توصیف می‌کند که سبب تغییر در ساختار و کارکرد مغز و سیستم عصبی می‌گردد.

    لیکن مکاتب مختلف روانشناسی با آن‌که نظریۀ ارثی بودن را معمولاٌ رد نمی‌کنند، پیشنهاد می‌کنند که این مشکل با عمق و دقت بیش‌تری بررسی شود. به طور نمونه، نظریۀ دلبستگی Attachment Theoryَ در روانشناسی، به این باور است که اعتیاد در حقیقت نقشِ جایگزین را بازی می‌کند. به عبارت دیگر، شخصی که در روابط فردی خود موفق نبوده و دلبستگی لازم را بین خود و افراد نزدیک را نتوانسته ایجاد کند، از مواد مخدر به عنوان جایگزین طرف مقابل یا افراد دیگر استفاده می‌کند.

    مکتب روانشناسی رفتار پیشنهاد می‌کند که اعتیاد معمولاً زمانی به وجود می‌آید که شخص متأثر از رفتار و گفتار و باورهای افراد دیگر شود. مثلاً شخص بر اثر هم‌صحبتی و دوستی با افرادی که از مواد مخدر استفاده می‌کنند به اعتیاد دچار می‌شود.

    به‌همین شکل نظریه‌ها و مکاتب دیگر حرف‌های بیش‌تری برای گفتن درین حوزه دارند. آن چه در این جا می‌خوانید نیز بیش‌تر به روانشناسی رفتار اشاره می‌کند و این که نوع انتخاب دوستان و حلقاتی که با آنها در تماس‌ایم بسیار اهمیت دارد چون ما از این دایرۀ ارتباطی تأثیر می‌پذیریم. از سوی دیگر، اهمیت تربیت کودکان و آگاهی‌دهی را متبارز می‌سازد. شما برای معلومات بیش‌تر، می‌توانید به منابع و نوشته‌های که در پایان همین مقاله ذکر شده اند مراجعه کنید.    

در سال‌های اخیر استفاده روزافزون مواد مخدر،  نوشابه‌های الکولی و ادویه‌جات توهم‌زا و نشئه‌آور مشکل بزرگی را سر راه بسیاری از کشورهای جهان قرار داده است. مسئله‌ی سوءاستفاده از مواد مخدر باعث شده که بیش‌تر نوجوانان و جوانان را که در حساس‌ترین مرحلۀ زندگی خود قرار دارند در معرض خطر وابستگی و اعتیاد  به این  مواد قرار دهد.

پژوهش‌ها نشان داده اند که پیش‌گیری از وابسته شدن به این مواد خانمان‌سوز به مراتب آسان‌تر، مفیدتر و ارزان‌تر از سَم‌زدایی و درمان افراد معتاد است. به این منظور ضروری پنداشته می‌شود تا کارِ مبارزه  با مواد مخدر را از افرادی شروع کرد که بیش‌تر آسیب‌پذیر هستند ولی هنوز معتاد نشده اند.

قابل یادآوری است که کار آموزش پیش‌گیری از اعتیاد و مصرف مواد مخدر یک کار گروهی بوده و نه تنها مراجع قانونی ، طبی و مکاتب در آن سهیم هستند بلکه سهم‌گیری فعال فرد فرد جامعه را خواهان است و لازم است تا ابتدایی‌ترین آموزش ها در این مورد را از خانه و توسط والدین شروع کرد.

والدین باید خود دربارۀ پیامدهای ناگوار مواد مخدر و الکول توضیحات لازم و بدرد بخور به فرزندان‌شان  بدهند!

ممکن است سوال‌های در ذهن والدین خطور کند که: آیا صحبت در این مورد خود باعث برانگیختن حس کنجکاوی اطفال نمی‌شود و یا صحبت کردن در مورد مواد مخدر کودکان را به طرف سؤمصرف این مواد نمی‌برد؟

در جواب باید گفت همان‌گونه که واکسین‌های دوران کودکی، کودکان را در  برابر امراض میکروبی مقاوم ساخته و معافیت می‌بخشد، صحبت والدین در مورد مواد مخدر، فرزندان شان‌را از خطر وابسته شدن به این مواد مصوون نگه‌ می‌دارد!

 والدینی که هیچ‌گاه در مورد موادمخدر و نشئه‌آور اطلاعاتی به اطفال شان  نمی‌دهند، ممکن است فرزندان شان در نوجوانی اطلاعات در این باره را از منابعی بدست بیاورند که قابلِ اعتماد نباشند. چنین نوجوانانی در اولین برخوردها با مواد مخدر، تردیدها و پُرسش‌های زیادی پیدا می‌کنند، اما چون قبلا چنین صحبت‌هایی بین آن‌ها و والدین‌شان صورت نگرفته است باز هم نمی‌توانند به راحتی با والدین خود در این مورد صحبت کنند.  از همین جهت است که بیش‌تر این نوجوانان را رفتارهای ناسالم و مُخرِّب تهدید کرده و احتمال زیادی دارد که در معرض خطر استعمال مواد مخدر قراربگیرند.

والدین باید صحبت درمورد مواد مخدر با اطفال شان را جزیی از گفتگوی کلی پیرامون صحت و مصوونیت قرار بدهند، تا خانواده به طور کُل از گزندِ آن مصوون بماند.

چه زمانی آموزش برای پیش‌گیری از اعتیاد را برای اطفال خود شروع کنیم؟

والدینی که می‌خواهند فرزندان خود را از خطرات موادمخدر آگاه بسازند، می‌توانند حتی از سنین پیش از رفتن به مکتب به ایشان اطلاعات لازم را بدهند. والدین لازم دارند بدانند که  روش صحبت کردن و طرز استعمال جملات برای تمام  سنین یکسان نمی‌باشد، صحبت پیرامون موادمخدر باید با در نظر داشت سن طفل بیان شود تا از یک‌سو طفل به موضوع آگاهی کامل حاصل کند و از سوی دیگر از اشتباهات و سوء تفاهمات دراین مسئله جلوگیری به عمل آید.

سنین پیش از هفت سالگی

صحبت در مورد مواد مخدر با اطفال کم‌تر از هفت سال مهارت بیش‌تر می‌خواهد. همیشه باید متوجه بود وقتی زمینۀ ایجاد شد، خوب‌ترین  استفاده را از آن ببرید. به طور مثال وقتی طفل تان مریض شده و  دوای ضد تب یا آنتی‌بیوتیک به او می‌دهید خوب ترین وقت است  که می‌توانید برای طفل خود توضیح دهید که هر دوایی به خاطر مفاد و اثرات مثبت آن ساخته شده است، اما هرگاه از همین دوا به طور نامناسب استفاده شود اثرات بدی برجا گذاشته و برای صحت مضر تمام می‌شود.

 اطفال در این سن آماد‌گی خوبی برای آموختن و به خاطر سپردن دارند. لذا با استفاده از این زمینه می‌توانید صحبت روی مواد مخدر را هم شروع کنید.

گاهی می‌شود با الهام گرفتن از شخصیت‌ها (کرکترهای) کارتونی مشهور این بحث‌ راشروع کنید. مثلاً زمانی‌که در یک فلم کارتونی کسی سگرت می‌کشد صحبت را آغاز کنید و در مورد این‌که سگرت و مواد مخدر انسان را مریض می‌سازد، گپ بزنید. باید با بسیار ملایمت و آرامش صحبت صورت بگیرد و کلماتی که بکار می‌روند قابل درک برای طفل باشد. علاوتاً همیشه تاثیرات منفی مواد مخدر را بسیار واضح و روشن برای اطفال تان توضیح دهید.  بطور مثال، به زبان بسیار ساده گفته می‌توانید که استعمال مواد مخدر می‌تواند باعث افسردگی، برسامات، و هم‌چنان باعث بروز امراض جسمی شده، رفتار  شخص را تغییر داده، باعث کشیدگی‌ها و برخوردها با اعضای خانواده یا سایر مردم شود. هم‌چنان‌ استفاده بیش از حد مواد مخدر می‌تواند باعث مرگ‌های ناگهانی گردد. همۀ این حقایق را باید با زبان کودکانه و ساده توضیح دهید تا برای فرزندان شما قابل درک باشد.

سن هشت تا دوازده سالگی

اگرطفل شما دراین گروه سنی قرار دارد، بهتر است سرِ صحبت را با این سوال که او درمورد مواد مخدر چه می‌داند آغاز کنید. زمانی‌که جواب او را شنیدید  فوراً شروع به قضاوت نکنید، زیرا ممکن است این کار باعث آن شود تا کودک شما در صحبت‌‌های بعدی نظر اصلی خود را مخفی کند و صِرف چیزهای را بگوید که شما دوست دارید بشنوید! اطفال در این سنین هنوز هم دوست دارند مشکلات زندگی خود را با والدین‌شان شریک بسازند. لذا والدین هم باید طوری برخورد کنند که راه این رابطه باز بماند، به این معنی  که والدین گرامی باید همیشه شنوندۀ خوبی باشند تا بتوانند در آینده نیز در بارۀ مواد مخدر با فرزندان خود گفتگو کنند.

درآغاز ممکن است اطفال تمایل نداشته باشند زیاد روی این موضوع صحبت کنند، ولی از آنجایی که این مسئله در ذهن شان باقی می‌ماند و در موردش فکر می‌کنند معمولاً بار دیگر بابِ گفتگو را درین باره باز خواهند کرد.

 مثال‌های از قبیل عادت استفاده از استروییدها توسط ورزشکاران و پیامدهای ناگوار آن، سرآغاز و سوژۀ خوبی برای صحبت پیرامون مواد مخدر با اطفالی در این مقطعِ سنی می‌تواند باشد.

سن سیزده تا هفده سالگی

معمولاً اطفال در این سن دوست دارند بدانند کدام یک از رفقا یا هم‌صنفی‌‌های‌شان سگرت می‌کشند یا احیانا از موادمخدر استفاده می‌کنند. هم‌چنان  کوشش می‌کنند دوستانی پیدا کنند که موترسایکل‌دوانی یا رانندگی را بلد باشند. هرگاه شما  والدینی باشید که در صحبت با اطفال تان مشکلی ندارید، می‌توانید با آنها در مورد موادمخدر صحبت کنید. بسیاری اطفال در این سنین  هم تمایل دارند احساسات خود را با والدین در میان بگذارند. وقتی فرزندان‌تان از علاقه‌اش به رانندگی صحبت می‌کند مهم است تا شما شنوندۀ خوبی باشید، و لازم است در چنین مواقعی تمام خطرات رانندگی با سرعت زیاد، بی‌پروایی حین رانندگی و حتی رانندگی زیر تاثیر مواد نشئه‌آور و مخدر را به طور دلسوزانه واضح برای‌شان توضیح دهید. ضمناً خطر جریمه شدن، معیوب شدن وخطر مصدوم کردن عابرین، درگیری با قانون، احتمال رفتن به زندان، و احتمال  مجروح ساختن افراد دیگر را هم شرح دهید.

زمینۀ دیگری که در سنین نوجوانی ممکن است طفل را به مواد مخدر بکشاند مهمانی‌های است که فرزندتان به آنها می‌رود.

هنگامی‌که نوجوانان کم‌تر از سن هژده سالگی به مهمانی یا محفل سالگرۀ رفقای خود می‌روند، والدین مسوولیت دارند که خود شان به دنبال آن‌ها بروند  ونگذارند افراد دیگر ایشان را برسانند یا شب را همان جا بمانند. هرچند این کار در عمل واقعاً کار مشکل  است اما بخاطر باید داشت که هیچ نتیجه خوبی بدون زحمت به دست نمی‌آید. برای پدر و مادر خوب شدن و فرزند سالم پرورش دادن ، مشکلات وسختی‌ها را باید تحمل کرد. هم‌چنان به خاطر باید داشت نوجوانانی‌ که دوستان سگرت‌کش و یا معتاد دارند بیش‌تر از سایر نوجوانان در معرض خطر معتاد شدن قرارمی‌گیرند. لذا برای والدین ضروری است تا دوستانِ فرزندانِ خود را بشناسند و حتا با فامیل‌های آن‌ها آشنا شوند تا بتوانند هرچه بیش‌تر محیط ماحول آن‌ها را ارزیابی کنند و خطرات ابتلا به اعتیاد به موادمخدر را به حد اقل برسانند!

از جمله مهارت‌هایی که لازم است به فرزندان  آموزش داد، مهارت حل مشکل و یا خطر است. به اطفال فرصت‌هایی برای تصمیم‌گیری بدهید. فرزندان باید این اعتماد به خود را پیدا کنند که توانایی تصمیم‌گیری دارند و از بین راه‌های پیشنهادی شما یکی را انتخاب کرده می‌توانند. کودکی که توانایی انتخاب دارد اعتماد به نفس پیدا کرده و در آینده می‌آموزد کورکورانه از دیگران تقلید نکند و توانایی “نه گفتن”در برابر پیشنهادات غیرمنطقی دیگران را پیدا می‌کند.

تقویت اعتماد به نفس در اطفال مُحرّکی است که می‌تواند آنان را در انجام بهترین کارها یاری دهد. تقویت اعتماد به نفس و احساس مثبت فرزندان نسبت به خودشان از ضروریات می‌باشد و باید با ابراز مهر و محبت‌های به موقع زمینه حرف‌شنوی را در کودکان به وجود آوریم.

در این نوشته از منابع زیر استفاده شده است:

http://kidshealth.org/parent/positive/talk/talk_about_drugs.html#

http://www.emahd.ir/isf/shaparak/index.php/module/HTML_Pages/action/ShowHTML_Pages/id/188

http://www.brightonhospital.org/addiction-treatment/programs-for/childrens-addiction-program/

 یادداشت: نشر مطالب روان آنلاین با ذکر منبع و نام نویسنده آزاد است!