چرا نباید از شخصیت افراد بت بسازیم؟

چاپ

ویرایش: اسماعیل درمان

 سردبیر وبسایت روان آنلاین

اسطوره‌سازی و اسطوره‌پرستی از دیرباز و در دوره های مختلف حیات بشر وجود داشته و همواره انسان‌هایی بوده اند که به واسطه‌ی برخی قابلیت‌ها و جذابیت‌های خود، توجه‌ی مردم را به خود جلب کرده اند. سیاست‌مداران، ورزش‌کاران، هنرمندان و دانشمندان از جملۀ کسانی هستند که افراد جذب شخصیت شان شده و به نوعی خواستار الگوبرداری از سبک زندگی، اخلاق و نگرش‌های آنها استند. این‌که فردی به کسی دیگر علاقه پیدا کند و به عبارتی طرفدار وی گردد امری کاملا طبیعی و قابل قبول است، اما مشکل از آن‌جایی پدید می آید که این علاقه تبدیل به شیفتگیِ افراط‌گونه می‌شود، به نوعی که انسان مرید و دلباخته‌ی بی‌قید و شرط و بی‌ چون و چرای فرد مورد علاقه‌اش می‌گردد.

شخصیت‌پرستی و اسطوره‌سازی از دیگران به نوعی منشاء بسیاری از مشکلات اجتماعی می‌گردد که از دو جنبۀ کلی قابل بررسی است: مسایلی که در خصوص شخصِ اسطوره پدید می‌آیند و مسایلی که در خصوصِ شخص یا اشخاص اسطوره‌پرست پیش می آیند.

کسی که تبدیل به اسطوره شده و از شخصیت اش بت ساخته شده، همیشه انتظار پرستش از دیگران را دارد، چون غرور و تکبری کاذب سراسر وجودش را فرا گرفته و دیگر حاضر نیست از موقعیتی که در آن قرار گرفته ذره‌ای پایین آید. او به این دلیل که دیگران شیفته اش هستند، خود را در مرکز توجه می‌بیند و سعی در تحمیل افکار و نگرش‌های خود در بین طرفداران اش می‌کند چرا که می‌داند آنها آن‌قدر نسبت به او ارادت دارند که چه درست و چه غلط، حاضرند حرف‌های ارائه شده توسط او را بپذیرند.

معمولا انتقاد پذیری در انسان‌هایی که توسط مردم بت شده اند به پایین‌ترین سطح خود تنزل می‌یابد و گاهی اصلا امکان‌پذیر نیست. به عنوان مثال خواننده‌ای را در نظر بگیرید که بسیار محبوب است و طرفدارانی سرسخت دارد. اگر جمله‌ی بیان کند یا رفتاری انجام دهد که از لحاظ اخلاقی برخلاف عرف جامعه باشد، چون خودش را در لایه‌ی محافظت شده از طیف وسیعی از هواخواهانش می‌بیند که حاشیه‌ی امن برایش مهیا می‌کنند و با طرفداری کور و متعصبانه روی هرگونه گفتار و رفتار او صحه می‌گذارند، دیگر نگران انتقاد مردم نیست.

خودبزرگ‌بینی یکی دیگر از خصیصه‌های است که اغلب در بین اسطوره ها دیده می‌شود. بالابردن افراط‌گونه‌ی شخصیت افراد این توهم را در ذهن آنها ایجاد می‌کند که چند پله از عامه‌ی مردم بالاترند و این‌گونه سطح توقعات و انتظارات آنها از کل جامعه بالا می‌رود و تصور می‌کنند که لایق احترامی بی‌ حد و حصر از جانب عموم مردم هستند.

خودشیفتگیِ ایجاد شده بدلیل محبوبیت بیش از حد در شخص اسطوره سبب می‌گردد که او دیگر نتواند مخالفان اش را ببیند و تحمل کردن شان برایش بسیار دشوار می‌گردد. شخص اسطوره معمولاً از این می‌هراسد که مبادا منتقدان اش روی ذهن طرفداران تاثیری ناخوشایند بگذارند و از این نگران اند که وجهه‌ی اجتماعی اش تضعیف شود. شخص اسطوره گاهی تلاش می‌کند با وسیله قرار دادن طرفداران اش، مُهر سکوت بر لبان مخالفان اش بزند. میدانِ دید افراد اسطوره معمولا محدود به طیف طرفداران شان می‌شود. برخی اسطورگان برای مخالفین خود هیچ ارزشی قائل نمی‌شوند و از همه انتظار دارند که آنها را در حد بت پرستش کنند.

سوء استفاده از طرفداران برای پیشبرد اهداف شخصی، موضوع دیگری است که بسیار دارای اهمیت است. برخی افراد اسطوره از احساسات، تعصبات و اعتقادات ایجاد شده در بین هواداران شان به نفع خود و در تحقق مقاصد شخصی بهره‌برداری می‌کنند. آنها می‌دانند که در بین مریدان شان دارای جایگاه ویژه هستند و اگر بخواهند می‌توانند از حمایت آنها نهایت استفاده را ببرند.

جنبه‌ی دیگر اسطوره‌سازی به اشخاص اسطوره پرست برمی‌گردد. خصلت‌هایی که در بین افراد شخصیت‌پرست شکل می‌گیرد و به دنبال آن معضلات اجتماعی بی‌پایان پدید می‌آید، گاهی می‌تواند سرنوشت یک ملت را تغییر دهد. انسان‌های شخصیت‌پرست دارای تعصبات خشک، کور و بی‌منطق می‌شوند. آن‌قدر جایگاه کسی را بالا می‌برند که دیگر نمی‌توانند عیب‌ها و اشتباهات وی را ببینند و درک کنند. اگر دیگران هم متوجه‌ی این اشتباهات شوند و آنها را بیان کنند با مقاومت بسیار شدید و خشونت‌آمیز ِ افراد شخصیت‌پرست روبرو می‌شوند.

افراطی‌گری، خشونت‌طلبی، اقتدارگرایی و دشنام‌گویی از ویژگی‌های است که ممکن است در افراد شخصیت‌پرست بروز کنند که در نهایت فضایی را فراهم می‌آورد که به کلِ بدنه‌ی جامعه صدمات جبران‌ناپذیری وارد می‌کند. کسی که شخصیتی را می‌پرستد و از وی بت می‌سازد همیشه در پیِ بسته‌بندی افکار خود در سمت و سوی هواداری و حمایت از شخص اسطوره است و در این میان عنصر منطق و اعتدال هیچ جایگاهی نخواهد داشت، چون هدف او صرفاً حفظ جایگاه اسطوره و خدشه‌دار نشدن اوست. افراد اسطوره‌پرست هرگز دوست ندارند آن ذهنیت بی عیب و نقصی که از فرد اسطوره در ذهن خود ساخته اند صدمه ببیند.

ممکن است کسی به اوج شهرت برسد اما این دلیل نمی‌شود که شخصیت اش مورد پرستش قرار گیرد. همه‌ی انسان‌ها قابل احترام اند ولی از هیچ‌کس نباید بت ساخت. باید دانست که هر انسانی در هر جایگاهی که باشد احتمال اشتباه و خطا در وی وجود دارد و هیچ‌گاه نباید با بالابردن افراط‌گونۀ جایگاه افراد، امکان قضاوت عادلانه از رفتار، گفتار و پندار آنها سلب شود.

منبع: نشریۀ مردمان

عکس برگرفته از  http://www.infinityartgallery.com