بی‌اشتهایی عصبی چیست؟

چاپ

گزینش و ترجمه: داکتر هامش درویش، متخصص صحت روانی و هیپنوتراپیست

ویرایش: اسماعیل درمان 

بی‌اشتهایی عصبی یا Anorexia Nervosa یک نوع اختلال روانی در غذا خوردن است که در آن بیمار با وجود داشتن گرسنگی، از خوردن غذا امتناع می‌ورزد.

بی‌اشتهایی عصبی كه به آن بی‌اشتهایی روانی نیز می‌گویند اغلب در سنین نوجوانی دیده می‌شود و در دوران كودكی به ندرت مشاهده می‌شود. معمولاً میانگین سن کسانی که دچار این اختلال می‌گردند ۱۰ تا ۳۰ سالگی است.

احتمال به وجود آمدن این اختلال در میان بازیگران، مُدل‌ها، ورزشکاران وافرادی که شغل‌های مشابه دارند بیشتر می‌باشد. عدم تصور درست از شکل بدن و تناسب اندام، فشارهای اجتماعی و تبلیغات تجارتی از دلایل عمده‌ی بروز این اختلال شمرده می‌شوند. این مشکل که معمولاً با زیاده‌‌روی در یک رژیم غذایی آغاز می‌شود، به دلیل کاهش شدید وزن می‌تواند تا حدی پیش برود که برای شخص خطرناک و حتا مرگبار گردد. به نظر می‌رسد که وقوع این اختلال در کشورهای توسعه‌یافته به مراتب بیشتر از کشورهای درحال‌توسعه است.

 بی‌اشتهایی عصبی با علایمی چون خوردن مقدار بسیار کم غذا باکالری پایین، فشار خون پایین، کمبود چربی در بدن، زردی و رنگ‌پریدگی پوست، در خانم‌ها قطع شدن عادت ماهوار، و افسردگی بروز می‌کند و در صورت عدم مراجعه به داکتر برای تداوی، به بیماری‌های قلبی و دیگر بیماری‌های مرگ‌بار منجر خواهد شد.

 افرادی که مصاب بی‌اشتهایی عصبی اند، افرادی حساس، باهوش، هیجانی، و احساساتی هستند. در این افراد، بی‌اشتهایی عصبی می‌تواند نشانه‌ی بارزی از ضربه‌های روانی، شكست‌ها، ناكامی‌ها، حوادث ناگهانی و ناگوار، كشمكش‌های درونی، و اضطراب و افسردگی آن‌ها باشد.

از دیدگاه طبی، اصطلاح آنورکسیا یکی از علایم امراض مختلف است که به معنای کم شدن یا نبود اشتها است. بی‌اشتهایی در بسیاری از امراض جسمی مانند سرطان‌ها، ایدز، سرماخوردگی، آپاندسیت و حالات روانی مانند زوال عقلی (آلزایمرز)‌، افسردگی و امثال آن دیده می‌شود و ممکن است به سوءتغذیه و اختلالات ناشی از آن منجر شود. بی‌اشتهایی ساده نباید با بی‌اشتهایی عصبی که یک اختلال روانی است و در آن فرد اشتهای خود را از دست نمی‌دهد، بلکه با گرسنگی مبارزه می‌کند، اشتباه شود.

بی‌اشتهایی عرَضی به عنوان نشانه‌ی یک بیماری تبارز می‌کند و با تداوی آن بیماری بهبود می‌یابد. به طور مثال، بی‌اشتهایی ناشی از افسردگی با بهبود وضع روحی بیمار، و بی‌اشتهایی ناشی از سرطان با کیموتراپی بهبود می‌یابد، اما بی‌اشتهایی عصبی تدابیر درمانی ویژه‌ای را نیاز دارد.

عوامل بروز بیماری

عوامل بروز این اختلال در افراد مختلف، متفاوت است. فرهنگ خانواده، روش تربیت، وراثت، تغییرات زندگی و تغییرات هورمونی و جسمی در پیدایش این اختلال در میان نوجوانان نقش دارند. نقش رسانه‌ها و اختلافات خانوادگی از مهم‌ترین عوامل ابتلا به کم‌اشتهایی عصبی درمیان نوجوانان اند. تبلیغ جنبه‌های نادرست حفظ تناسب اندام در رسانه‌ها بر نوجوانان بخصوص دختران نوجوان در بروز بی‌اشتهایی تاثیر منفی به جا می‌گذارد.

تحقیقات نشان می‌دهند که دستیابی به ثبات شخصیتی و درونی در دوران بلوغ نیز از علل ابتلا به این اختلال است. مطابق به آمار، اکثر دختران نوجوان مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی، در دوران کودکی یا بشدت تحت کنترل پدر و مادر خود بوده اند یا با کمبود توجه‌ی آن‌ها روبه رو شده اند. برخی بیماران از بلوغ اجتماعی می‌ترسند و از وضعیت ظاهری خود ناراضی بوده و هدف خاصی را در زندگی دنبال نمی‌کنند. هم‌چنان تغییرات هورمونی، مهاجرت و بطور کلی ایجاد تغییرات بزرگ در شرایط زندگی در پیدایش این اختلال تاثیر دارند.

افراد مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی گرسنگی خود را انكار می‌كنند. این افراد نوعی وسواس فكری برای پرهیز از چاقی دارند و با این‌كه به ندرت سابقه‌ی چاقی داشته اند، از چاقی می‌ترسند و در نتیجه خورد و خوراک خود را به شدت كم می‌كنند.

بی‌اشتهایی عصبی معمولا به دو نوع است: یکم محدود كننده و دوم خوردن افراطی و تخلیه

در نوع اول فرد وزن خود را از طریق رژیم غذایی، روزه گرفتن یا ورزش شدید و افراطی از دست می‌دهد. در نوع دوم فرد مبتلا اقدام به خوردن غذا به طور افراطی نموده و به تعقیب آن غذای خورده‌شده را تخلیه می‌كند. این دسته بعد از پرخوری از طریق استفراغ عمدی یا مصرف نابجای مسهل‌ها اقدام به تخلیه‌ی غذای خورده‌شده می‌كنند.

در دخترها این اختلال می‌تواند با قطع عادت ماهوار همراه باشد. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً افسرده، گوشه‌گیر، تحریك‌پذیر و بی‌خواب بوده و تمایل کم به فعالیت جنسی نشان می‌دهند. این بیماران احساس ناكارآمدی و تفكر انعطاف‌ناپذیر داشته، منزوی و گریزان از اجتماع، درون‌گرا، خودخواه، كمال‌گرا و بیش‌فعال هستند و محدودیت آشكار در ابتكار و بیان هیجان دارند.

معیارهای عمده‌ی تشخیص‌گذاری بی‌اشتهایی عصبی:

• كاهش وزن شدید
• داشتن تصورات نادرست در مورد بدن
• ترس افراطی در مورد اضافه وزن، ترس از چاق شدن، گرفتن رژیم شدید

این افراد هر بار مقداری از مصرف غذای خود می‌كاهند که به تدریج به حذف وعده‌های غذایی می‌انجامد و شخص از كاهش وزن خود لذت می‌برد. استخوان‌های برآمده، چشمهای فرورفته، پوست و موی خشك، دست و پای كبود و سرد، رویش موهای نرم در صورت و اندام‌ها، نبض كُند و ضعیف، و فشار خون پایین از دیگر نشانه‌های این اختلال می‌باشند.

زنانی كه به اختلال بی‌اشتهایی عصبی مبتلا هستند پس از نخستین عادت ماهوار دچار فقدان آن می‌شوند. برخی از این افراد احساس چاقی زاید می‌كنند اما اکثرا اذعان می‌دارند كه لاغر استند. با این وجود این افراد این نگرانی را دارند كه بخش‌های معینی از بدن شان مخصوصا شكم و ران‌های‌شان بسیار چاق است. آن‌ها ممكن است برای برآورد اندازه یا وزن بدن‌شان از روش‌های متنوعی استفاده كنند، از جمله وزن کردن مكرر، اندازه‌گیری وسواسی اندام‌ها و استفاده‌ی مستمر از آیینه برای بازبینی قسمت‌های كه چاق تصور می‌شوند. اعتماد به نفس مبتلایان به بی‌اشتهایی عصبی به شدت به شكل و وزن بدن‌ شان وابسته است.

در صورت تداوی نشدن، بی‌اشتهایی عصبی موجب بروز اختلاطاتی متعددی می‌شود، از قبیل سقوط فشارخون، کاهش ضربان قلب، بی‌نظمی ضربان قلب، کاهش تعداد تنفس، ریزش موها، پوکی استخوان، به هم خوردن تعادل الکترولیت‌های بدن و آسیب اعضای بدن مخصوصاً عدم کفایه‌ی قلب، تخریب جگر و مغز، عدم کفایه‌ی حاد کلیه‌ها و مرگ در اثر سوءتغذی شدید.

تداوی

هدف اساسی در درمان بی‌اشتهایی عصبی بازگرداندن تغذیه‌ی بیمار به حالت طبیعی است. كم‌آبی بدن، گرسنگی و عدم تعادل الكترولیت‌ها ممكن است موجب برهم زدن سلامت به طور جدی و در برخی موارد باعث مرگ شود. توصیه می‌شود بیماران مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی كه وزن شان ۲۰ درصد كم‌تر از وزن مورد انتظار است بستری شوند و بیمارانی كه وزنشان ۳۰ درصد كمتر از وزن مورد انتظار است نیازمند بسترشدن در بخش روانی برای ۲ تا ۶ ماه هستند.

برنامه‌های طب روانی برای بیماران مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی عموماً شامل تركیبی از تداوی رفتاری، روان‌درمانی انفرادی، آموزش خانوادگی و در برخی موارد تجویز ادویه روان‌گردان است.

به طور کُل برای بیمار مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی در جریان یك برنامه‌ی درمانی در شفاخانه نكات زیر باید در نظر گرفته شوند:

بیمار باید هر روز پس از تخلیه‌ی مثانه وزن شود.

میزان دریافت روزانه‌ی مایعات و حجم ادرار ثبت گردد.

از استفراغ عمدی بیمار جلوگیری شود.

پس از ترخیص از شفاخانه معمولاً لازم است كنترل سرپایی ادامه یابد. (کاپلان و سادوک)

منابع:

http://www.nhs.uk/conditions/Anorexia-nervosa/Pages/Introduction.aspx

http://www.patient.co.uk/health/anorexia-nervosa

عکس برگرفته از سایت http://eatingdisorderfreeme.com/