روان آنلاین Rawan Online اولین وبسایت روانشناسی و صحت روانی برای افغانستان
مطالب مرتبط
گزینش: داکتر هامش درویش
ویرایش: اسماعیل درمان
فوبیا عبارت از ترسِ مرضی، نامعقول و شدید از یک موضوع یا یک موقعیت است. یعنی با وجود آن‌که فرد می‌‌داند که ترس‌اش نامعقول است، لیکن توانایی کنترول آن را ندارد و اگر در معرض آن‌چه که از آن «ترس» دارد، قرار بگیرد، موجی از اضطراب، ترس شدید و حتی وحشتزدگی از او تبارز می‌کند و این تجربه چنان برایش ناخوشایند است که کوشش می‌کند همیشه از آن مورد «ترس‌آور» دوری کند.
فوبیاها در جمله اختلالات اضطرابی دسته‌بندی شده اند و بسیار شایع می‌باشند. انجمن طب روانی آمریکا گزارش کرده است که سالانه تا ۸ فیصد از بزرگسالان امریکایی از یکی از انواع فوبیاها رنج می‌برند.
فرق بین ترس عادی و فوبیا چیست؟
ترس اساساً یک واکنش عادی انسانها هنگام مواجهه با خطر است. این واکنش هدف محافظتی دارد. هنگام مواجهه با خطر، سیستم عصبی سمپاتیک با ترشح هورمون آدرنالین واکنش «مبارزه یا فرار» را فعال می‌سازد. تجمع آدرنالین انسان را آماده می‌سازد تا در برابر تهدید، مبارزه یا فرار کند. هم‌چنین آدرنالین باعث افزایش ضربان قلب و جریان بیشتر خون در عضلات بدن می‌شود و در نتیجه فرد می‌تواند در شرایط اضطراری خوبتر عکس‌العمل نشان دهد. به‌علاوه در این حالت سویۀ قند خون نیز بالا می‌رود و در نتیجه انرژی بدن بیشتر می‌شود. در چنین شرایطی، جسم وروان گوش‌به‌زنگ و آماده‌ی عمل است. پس در موقعیت‌های خطرناک، ترس یک واکنش طبیعی و حتی مفید و نجات‌دهنده است.
از سوی دیگر، فوبیا ترس بیمارگونه‌یی است که به شدت مبالغه‌آمیز و حتی توهمی می‌باشد. به عبارت دیگر، مقدار ترسی که تجربه می‌شود متناسب با آن‌چه سبب ترس شده نیست و این نه تنها مفید و نجات‌دهنده نیست، بلکه سبب محدودیت فعالیت‌های فرد شده و بر زندگی روزمرۀ او تأثیر منفی به جا می‌گذارد. از نظر تخصصی، فوبیاها را می‌توان به سه دسته‌ی عمده تقسیم کرد:
یکم: فوبیاهای خاص
شامل ترس غیرمنطقی و نامعقول از یک موضوع یا موقعیت خاص است. پنج نوع فوبیای خاص تا به حال بخش‌بندی شده اند:
الف- ترس از حیوانات: ترس شدیدی که علت آن یک حیوان یا حشره باشد مانند ترس از مار، عنکبوت، ترس از جوندگان، ترس از سگ و امثال آن.
ب- ترس از عوامل طبیعی: مانند ترس از توفان، ترس از آب، ترس از تاریکی، ترس از بلندی و غیره.
ج- ترس‌های مرتبط با زخم و خون: ترس شدید از مشاهدۀ زخم، تزریق، خون و غیره.
د- ترس‌های موقعیتی: مانند ترس از داکتر دندان، ترس از مکان‌های بسته، ترس از آسانسور، پرواز، تونل، پل، ترس از مرگ، خفگی، بیماری، و امثال آن.
ر- ترس‌های دیگر: ترس‌های چون افتادن از بلندی، ترس شدید از صداهای بلند، و ترس از دیدن دلقک‌ها در این بخش قرار می‌گیرند.
فوبیاهای خاص بسیار شایع هستند و معمولاً از دوران کودکی یا نوجوانی آغاز می‌شوند و حدود ۵۰ درصد آن‌ها هم طی مدت پنج سال خود به خود برطرف می‌شوند.
دوم: فوبیاهای اجتماعی
این فوبیا بنام ترس از جمع نیز خوانده شده و عبارت از داشتن ترس شدید و فلج‌کننده از موقعیت‌های اجتماعی می‌باشد. چنین افراد به شدت کم‌جرات بوده و در برابر دیگران دست‌وپاچه شده و بسیار خجالت می‌کشند. ترس از صحبت کردن در اجتماع معمول‌ترین نوع این فوبیا است.
دانشمندان به این باور اند که این اختلال به علت مشکل غده‌ای در مغز به نام آمیگدالا به وجود می‌آید. این غده در مرکز مغز وجود دارد و وظیفه‌ی آن کنترول ترس است. هم‌چنان مطالعات روی حیوانات این احتمال را به وجود آورده که ترس اجتماعی می‌تواند ارثی باشد. عده‌ی دیگری از دانشمندان علت را حساس بودن، نارضایتی‌ها و فشارهای روانی می‌دانند.
سوم: فوبیا از مکان‌های باز
ترس بیمارگونه از مکان‌های عمومی و مکان‌های باز است که پیشرفت آن منجر به «حملۀ وحشتزدگی» می‌شود. این افراد از بودن در مکان‌هایی که فرار از آن‌جا مشکل است یا نمی‌تواند فوراً کمک به آن‌جا برسد، وحشت می‌کنند. چنین افرادی از حضور در مکان‌های مزدحم مثل مراکز خرید، سالون‌های تیاتر یا سینما‌ها اجتناب می‌کنند. حتی ایستادن در صف نیز ترس آن‌ها را تحریک می‌کند. هم‌چنین احتمالاً از سوار شدن در بس، طیاره، قطار و وسایل دیگر دوری می‌کنند. در موارد شدیدتر بیمار صِرف در خانه احساس امنیت و آرامش می‌کند.
شکایات و نشانه‌های فوبیاها
علایم جسمی فوبیا با نشانه‌های واکنش «مبارزه یا فرار» بدن در رویارویی با یک خطر واقعی، یکسان است. شدت اضطراب و ترس می‌تواند از یک دلهره و ترس متوسط تا یک حمله «وحشتزدگی» متفاوت باشد.
علایم شایع فوبیا عبارت اند از:
- نفس تنگی یا احساس خفگی
- تپش قلب
- درد یا ناراحتی در قفس سینه
- عرق
- تهوع و سرچرخی
- ترس از دست دادن کنترول
- کرختی و سوزنک شدن تمام بدن
تداوی فوبیاها
یکی از رایج‌ترین روش‌های تداوی فوبیاهای خاص، روش درمانی رفتاری-شناختی است که طی آن از یک شیوه‌ی حساسیت‌زدایی کار گرفته می‌شود. در این شیوه، فرد را با یک روش حساب شده و مصئون در معرض موضوع یا موقعیتی که از آن ترس دارد، قرار می‌دهند که معمول‌ترین آن شیوه حساسیت زدایی تدریجی است. مثلاً فرد با کمک داکتر یا درمانگر نخست در ذهن و با کمک قوه‌ی تخیل و سپس در واقعیت به عامل ترس مواجه می‌شود.
به گونه‌ی نمونه، اگر فردی از عنکبوت ترس دارد، از او می‌خواهند تا ابتدا آن را در ذهن مجسم کند، سپس عکس‌هایی از عنکبوت را ببیند، و سرانجام در واقعیت به یک عنکبوت نگاه کند. البته بین این مراحل، به اندازۀ کافی فاصله در نظر گرفته می‌شود. هم‌چنین این روش توأم با تکنیکهای آرام‌بخش اجرا شده و از سوی روان‌درمانگر حمایت و کنترول می‌گردد.
با تکرار این تجربه، فرد درمی‌یابد که اگر چه آن موقعیت ناخوشایند است، اما زیانبار نیست و با هر بار در معرض عامل ترس قرار گرفتن احساس کنترول بر آن ترس در فرد بیشتر می‌شود و این احساس کنترول کردن موقعیت و خود، مهم‌ترین دستاورد این شیوه است.
نوع دیگر حساسیت‌زدایی، شیوه‌ی یادگیری و مشارکت است. در این شیوه نیز درمانگر مانند یک الگو روش‌های صحیح و مناسب برخورد با موضوع ترس فرد را نشان می‌دهد و به این ترتیب فرد را ترغیب به انجام همان کارها می‌کند. البته در نظر گرفتن تفاوتهای فرهنگ و شدت اختلال در انتخاب روش تداوی و گرفتن نتیجۀ مثبت از آن ممکن است مفید باشد.
در درمان فوبیاهای خاص به ندرت از دواها استفاده می‌شود. اما اگر فرد برای رویارویی با موضوع یا موقعیت ترس‌آور، بسیار مضطرب باشد احتمالاً برای آرام‌سازی او و کمک به فرآیند تداوی، ادویه ضد اضطراب تجویز می‌شود.
منابع:
عکس‌ها برگرفته از: http://howtostopanxietynow.com، http://improve-health.blogspot.com
یادداشت: نشر مطالب روان آنلاین فقط با ذکر منبع یا اجازۀ رسمی از مدیریت وبسایت مجاز است.
